Wat is het voor een gemaal
Het vijzelgemaal maakte onderdeel uit van de installatie waarin water werd gezuiverd in zogenaamde oxidatiebedden. Het gemaal vijzelde het rioolwater omhoog, zodat het via de verdeeltoren kon worden verdeeld over de oxidatiebedden.
Boven in het gemaal zetten motoren grote schroeven (vijzels) in beweging. Die tilden het vuile rioolwater omhoog. Daarna stroomde het water omlaag langs roosters, bedden en tanks. Steeds kleinere vuildeeltjes werden eruit gehaald en er werd zuurstof toegevoegd. Aan het eind kwam schoon water in het oppervlaktewater terecht. Vanaf 1993 was het gemaal niet meer in werking.
Gemeentelijk monument
Dit vijzelgemaal met de verdeeltoren werden gebouwd tussen 1968 en 1972. Het is een zeldzaam voorbeeld van watertechniek en architectuur uit die tijd. Het gemaal is ontworpen door Witteveen en Bos samen met de gemeente Ede. Bijzonder is de combinatie van Vijzelgemaal en Verdeeltoren binnen één civieltechnisch ontwerp.
Het complex wordt gedomineerd door een twintig meter hoog gemaal met verdeeltoren. Dat robuuste bouwwerk van beton is opgebouwd uit geometrische vormen: een driehoek, rechthoek, trapezium, cilinder en kegel.
Binnen de architectuur wordt dit post 65 Brutalisme genoemd omdat het na 1965 gebouwd is.
Toekomstbestemming
Het vijzelgemaal met de verdeeltoren krijgen nu eerst een opknapbeurt. In 2025 – 2026 maken en realiseren we een plan voor de landschappelijke inrichting rond het gebouw. Ook wordt er gewerkt aan een plan om de beleefbaarheid van het monument te vergroten. Denk hierbij aan incidentele openstelling en informatiepanelen, zichtbaar vanaf de weg. Dankzij de inzet van erfgoedorganisaties blijft dit unieke bouwwerk behouden als tastbare herinnering aan de vooruitgang in waterzuivering en techniek.
