Waterveiligheid in 2024

November 2024. De Ossenwaard bij Deventer ligt onder een deken van ochtendmist. De dijk beschermt het gebied tegen de achterliggende IJssel. De tussenliggende uiterwaarde vangt overtollig water op en verlaagt de druk op de dijk.

Opvallend is een zandstrook vlak naast de dijk. Prikkeldraad markeert de overgang naar de uiterwaarde, waar het gras verdwenen is. Gravende bevers veroorzaakten hier inmiddels herstelde schade. Diepe bandensporen van het gebruikte materieel vormen het bewijs.

De bever voelt zich hier thuis: water, bomen en beschutting. Maar hun graafwerk verzwakt de dijken. Medewerkers van het waterschap ontdekten een gangenstelsel van twintig meter lang, soms drie meter diep. Om instorting te voorkomen, werd de dijk voorzichtig opengelegd en de tunnels gevuld. Beverwerend gaas kan mogelijk in de toekomst nieuwe schade voorkomen.

Een verzwakte dijk is extra riskant bij hoogwater. Daarom inspecteren muskusrattenvangers, die ook verantwoordelijk zijn voor het in kaart brengen van de sporen van bevers, vier keer per jaar de dijken en houden ze extra controles bij hoogwater.

De bever is een beschermde diersoort en speelt een belangrijke rol in de natuur. Hun aantal groeit, en dat vraagt om slimme oplossingen. Waterschap Vallei en Veluwe zoekt naar een balans tussen waterveiligheid en ruimte voor de bever. Zo kunnen mens en dier samenleven.

Mei 2024. De Grebbedijk ligt rustig in de zon. Een slinger van 5,5 kilometer tussen de Wageningse Berg en de Grebbeberg bij Rhenen. Boven op de dijk wandelen twee mensen, zij kijken uit over de groene weilanden, waar ganzen grazen.

Een medewerker van Waterschap Vallei en Veluwe loopt langs en knikt vriendelijk.
"Mooi, hè?"
"Ja, prachtig!" zegt één van de wandelaars. "We hoorden dat de dijk versterkt wordt. Moet dat echt?"
"Ja," zegt de medewerker. "De dijk is nog sterk, maar de veiligheidsregels zijn strenger geworden. We maken ‘m hoger en breder, zodat ’ie beter bestand is tegen overstromingen. Zo beschermen we niet alleen jullie, maar ook 250.000 anderen."
"Wat betekent dat voor ons?" vraagt de andere wandelaar.
"Veel voordelen!" zegt de medewerker. "We werken samen met de provincies Utrecht en Gelderland om de beste technieken te gebruiken. En we verbeteren de natuur en de waterkwaliteit. Het wordt hier nog mooier."
"Wanneer beginnen jullie?"
"We ronden nu de voorbereidingen af, daarna starten we met de werkzaamheden. Het duurt een paar jaar, maar we houden iedereen op de hoogte, bijvoorbeeld via inloopavonden."
"Goed om te weten," zegt een van de wandelaars. "Fijn dat er zo goed over wordt nagedacht."
"Zeker," zegt de medewerker. "Zo zorgen we er samen voor dat de Grebbedijk ons ook in de toekomst blijft beschermen."

Langs de grens van Utrecht en Gelderland slingert de Laakkade door het landschap. Voor voorbijgangers oogt hij als een gewone kade, stil en onverstoorbaar. Schijn bedriegt. Onder het gras en achter de schermen gebeurt meer dan je denkt.

In 2024 voerde Waterschap Vallei en Veluwe een grondige controle uit van de regionale keringen, waaronder de Laakkade. Deze dijken en kades, die bescherming bieden tegen water uit kleinere rivieren en kanalen, staan onder toezicht van de provincie. Hoe streng de eisen zijn, hangt af van het risico: een kering die een woonwijk beschermt moet bijvoorbeeld sterker zijn dan een dijk langs landbouwgrond. De toetsing is eigenlijk een APK, die periodiek plaatsvindt. De eerste vond plaats in 2009, en in 2024 was het tijd voor de tweede.

Het waterschap heeft de toetsing zelf uitgevoerd. "Dat betekent dat alle inzichten in eigen huis blijven," zegt Adrie, beleidsmedewerker watersystemen en - waterkeringen. "We onderzoeken de manieren waarop een dijk kan bezwijken – die noemen we faalsporen. We kijken hoe stabiel de grond is en controleren op zwakke plekken of verzakkingen." Die kennis is cruciaal voor goed en gericht onderhoud.”

Ook inwoners kunnen bijdragen aan sterke dijken. "Een hond die graaft in de dijk kan bijvoorbeeld de bekleding beschadigen, en dat verzwakt de dijk," legt Adrie uit. Zijn oproep? Veroorzaak geen schade aan het gras op de dijk.

Dus de volgende keer dat je over een kade wandelt en geniet van het water, weet dan dat er achter de schermen hard wordt gewerkt.

Een stevige wind waait over de IJssel. Jan, een ervaren medewerker van het waterschap, maakt Lisa, zijn nieuwe collega, wegwijs in het werkgebied. Ze staan, met hun laarzen, in het natte gras. Voor hen steekt een peilbuis uit de grond, omringd door opgegraven aarde.

"Dit is de peilbuis," zegt Jan. "We hebben deze geplaatst om nog meer over de sterkte van de dijk te weten te komen."

Lisa kijkt nieuwsgierig. "Wat was de uitkomst?"

Jan wijst naar de rivier. "De dijk is sterk, maar op sommige plekken moet het nog sterker en we willen weten hoe het grondwater zich gedraagt. Als het grondwater in de dijk te hoog is, kan het de dijk verzwakken. Te laag? Dan ontstaan er scheuren. Deze buis helpt ons om dat in de gaten te houden. Door de inzet van peilbuizen krijgen we een nauwkeuriger beeld van de grondwaterstanden bij hoogwater en daarmee van de sterkte van de dijken.

Dijken bleken soms sterker dan we dachten. Hierdoor kan het zijn dat we geen maatregelen hoeven te nemen. Dit scheelt kosten die we anders hadden gemaakt. De peilbuizen zorgen er dus voor dat we onze dijken op een veel gerichtere en effectievere manier op orde krijgen."

Lisa kijkt naar de bodemmonsters naast de buis. "Dus dit is een extra check?"

"Ja," zegt Jan. "We komen steeds meer te weten en bij hoogwater krijgen we ook een seintje als de situatie verslechtert, zodat we snel kunnen ingrijpen. De komende jaren willen we op nog meer plekken langs de IJssel gebruik gaan maken van peilbuizen."

Ze plaatsen de meetapparatuur in de peilbuis. Ondanks de wind weten ze waarvoor ze hier staan: de dijk veilig houden, zodat iedereen zonder zorgen kan wonen en werken.